Nozemoza (Nozema)

Nozema apis prouzrokovač oboljenja odraslih pčela pripada praživotinjama (Protozoa) i to onoj grupi koja u svom životnom ciklusu formira spore. Protozoe nalazimo kako kod medonosnih pčela tako i kod drugih insekata. Jedna od najpoznatijih nozemaje Nozema bombycis koja izaziva veoma opasnu bolest svilene bube.

Spore protozoa kod medonosnih pčela prvi je zapazio Zander (1909). On ih je opisao kao mala ovalna telašca u ćelijama epitela srednjeg creva odrasle pčele. Dalja, detaljnija istraživanja vršio je Vajt (White) u SAD. U toku niza godina izučavan je uticaj nozemoze na pčele kao jedinke, zatim na pčelinja društva i na cele pčelinjake. Taj posao nije bio jednostavan zbog komplikovanosti i sporog odvijanja razvojnog ciklusa Nozema apis.

Raširenost nozemoze

Ovo crevno oboljenje pčela rašireno je na svih pet kontinenata. Skoro da nema zemlje gde nije registrovana pojava nozemoze. U Jugoslaviji ova bolest se javlja skoro u svim krajevima. Nivo zaraze varira, zavisno od uslova okoline i načina pčelarenja.

I pored činjenica o raširenosti nozemoze, još i dalje postoji podeljenost u mišljenjima o opasnosti nozemoze kao zaraze za pčelinja društva.

Nakon otkrivanja uzročnika bolesti preovladavalo je mišljenje da nozemoza ne ugrožava pčelarstvo ni izdaleka koliko američka trulež legla.

U poslednje dve do tri decenije, nozemozi se pridaje veća važnost i shvata se da ovo oboljenje može naneti pčelinjim društvima značajne štete i u velikoj meri doprineti njihovom uništenju.

Biologia Nosema apis

Dok se bakterije i virusi veoma brzo razmnožavaju inficirajući napadnutu larvu ili odraslu pčelu što dovodi do skorog uginuća, nozemoza ima sporiji razvoj i, u stvari, svojom aktivnošću skraćuje život i umanjuje efikasnost pčelinjeg društva.

Nozema napada pčele radilice, trutove i maticu. Leglo nije podložno infekciji Nozema apis. Zaražavanje nastaje sporama preko usnog otvora jedinke. Odmah po ulasku u probavni trakt spore klijaju. Dovoljno je samo po nekoliko spora da bi se uspešno inficirali pčele i trutovi. Sam proces infekcije započinje u momentu kada vegetativna forma sa svojim šupljim polarnim bičem uđe u ćeliju epitela. Vegetativna forma Nosema apis se povećava, deli i negativno utiče na sintezu nbonukleinske kiseline (RNA) u inficiranoj ćeliji. U toku 5-6 dana na temperaturi od 30o C ćelije se ispune sporama koje otpadaju da bi se našle u sadržaju srednjeg creva. Neke od ćelija se raspuknu i spore se oslobode da bi ponovo proklijale i inficirale još zdrave ćelije u zidu srednjeg creva. Veći deo spora zaražene jedinke izbace sa izmetom da bi se dosta dugo održale pod nepovoljnim okolnostima unutar košnice i van nje. Na vrhuncu infekcije u crevima jedne pčele može biti 30-50 miliona spora Nosema apis, a po nekim i do 180 miliona.

Simptomi i dijagnoza


U najvećem broju slučajeva obolele pčele u kojima su nađene spore Nozema apis ne pokazujn spoljne znake po kojima bi se bolest mogla sigurno ustanoviti. Ipak, u kasno proleće takve teško inficirane odrasle pčele mogu se naći pred košnicama na travi i pri dosta visokoj temperaturi da su izgubile moć letenja.

Inficirane pčele u košnicama žive upola kraće nego što je to slučaj sa zdravim jedinkama u proleće i leto. Pod eksperimentalnim laboratorijskim uslovima to skraćenje iznosi od 10 do 40%. Ako pčele u svojoj ishrani dobijaju dovoljne količine polena to se skraćenje znatno ublažava. Obolele pčele nemaju normalno razvijene ždrelne žlezde što utiče na njihovu sposobnost odgajivanja legla. Ovim se verovatno može objasniti i pojava da u jako inficiranim društvima propadne i preko 15% jaja koje je matica položila.

Iako nozemoza miože biti povezana sa pojavom dizenterije, odnosno proliva, koji se javlja krajem zime u pčelinjim društvima, ipak se sam proliv ne može izjednačavati sa nozemozom, jer je proliv najčešće posledica neadekvatne ishrane u procesu prezimljavanja.

Pouzdana dijagnoza ove bolesti vrši se u laboratoriji i to na bazi sakupljenih uzoraka mrtvih pčela u toku februara: Uzorak pčela za svaku košnicu treba da sadrži bar 30-60 mrtvih pčela. Ako nema mrtvih pčela, uzorak se može uzeti od živih pčela na letu ili u košnici.






[img][/img]



Suzbijanje i preventiva nozemoze

Sve više se dolazi do saznanja da se nozemoza kod već jako inficiranih pčelinjih drtištava teško može lečiti, ali sa lekovima kao što je antibiotik fumagilin DCH mlade pčele mogu zaštiti od razvoja infekcije koja će skratiti život pčelama.

Znači, najbolje je delovati preventivnim merama bilo da se radi o stvaranju optimalnih uslova za prezimljavanje i razvoj pčelinjih društava krajem zime i u proleće ili redovnom zamenom i dezinfekcijom saća u košnici.

Istraživanjima je dokazano da je za preventivu u onim dtuštvima koja su prethodne godine pokazivala značajan nivo zaraze najbolje dati fumagilin sa poslednjom prihranom šećernim sirupom u jesen (3-4 lit. šećernog sirupa) a u februaru ovaj antibiotik u šećernim pogačama. U proleće se takođe okviri mogu isprskati slabom koncentracijom šećera u kojoj se nalazi fumagilin.

Napominjemo da se na pakovanjima fumagilina uvek nalazi uputstvo o njegovoj upotrebi. Isto to važi za lekovite pogače sa ovim anlibiotikom.

Dezinfekcija saća i košnica može se uspešno vršiti pomoću pare sirćetne kiseline. Nastavci sa zaraženim saćem se stave jedan na drugi a na vrhu posuda ili materijal natopljen kiselinom.

Treba obratiti pažnju higijeni vode na pčelinjnku. Ovo posebno važi za prisustvo mrtvih pčela u vodi koju uzimaju rano u proleće.

Sem fumagilina kod nas se u prodaji nalaze dezinfekciona sredstva za suzbijanje nozemoze kao što su Nozecid i Nozemavet koji se mogu upotrebljavati prema uputstvu, ali su manje efikasna nego antibiotik.


[img][/img]

Slično ovim gornjim postovima...ali malo drugačije



Najopasnija bolest za pčele zimi je nozemoza. Spore nozeme u izmetinama pčela ili raspršene u medu ostaju žive i do godinu dana. Toplina od 70C° ubija ih trenutno, a pare 80% octene kiseline za par dana.
Sumnja na bolest se postavlja kod većih zimskih gubitaka, te uočavanjem okvira uprljanim izmetinama pčela. Sigurno utvrđivanje nozemoze obavlja se u ovlaštenim laboratorijima pretragom uzoraka zimskih gubitaka pčela u kojima se traže spore uzročnika. To od 2007 godine nije obavezno za pčelare, ali je obavezno za proizvođaće matica.
Nozemoza se suzbija po zakonu,a mjere prema Pravilniku određuje Županijski veterinarski inspektor. Od veterinarsko – upravnih mjera, važnije su mjere koje provodi svaki pčelar na svom pčelinjaku:
a) Slanje zimskih gubitaka pčela iz svih košnica na pretragu (više nije obavezno).
b) Redovna izmjena starog saća u košnicama (sve saće kroz tri godine).
c) Postavljanje higijenskih napajališta na pčelinjacima i njihova dezinfekcija.
d) Pravilno uzimljavanje pčela (zdrave, hrana, mlade pčele).
e) Izmjena matica svake dvije godine.

Nozemoza se liječi prevješavanjem okvira s leglom uz davanje lijeka i raskužbu saća.

Za raskužbu saća koristi se 80 % octena kiselina i to na 1 kubni metar 2 litre tijekom 7 dana, tj. do isparenja (prazna košnica, nastavci, prazna dobro zatvorena prostorija - dužina x širina x visina u decimetrima). Pare su teže od zraka pa se octena kiselina stavlja u plitke široke posude iznad okvira sa saćem, a nastavci se poslože jedan na drugi. U tu svrhu mogu poslužiti i stari ormari ili bačve sa poklopcem, a dobra je i velika polivinilska vreća. Nakon toga, okviri se prozrače. Jedan LR nastavak ima volumen oko 42 litre (oprez –octena kiselina nagriza metal, voskom premazati žice s vanjske strane okvira prije postupka). Takav postupak dezinfekcije i čuvanja saća osigurava i veoma dobru zaštitu protiv voskovog moljca. Zimsko čuvanje i dezinfekcija saća na ovaj način bitno će smanjiti širenje nozemoze sa bolesnih na zdrave zajednice pčela.

Prevješavanje okvira : na mjesto bolesne košnice stavlja se raskužena u čije se plodište stave raskuženi okviri. Iz zaražene košnice vade se okviri. One s leglom stavljamo u novu košnicu iznad hanemanove rešetke, osim same matice koju stavljamo na raskužene okvire u plodište. Medne okvire odvajamo za raskužbu. Nakon 21 dan kad izađe sve leglo iznad hanemanove rešetke, vadimo zaraženo saće i pčele sa njega istresu pred košnicu, a okviri raskuže.

Lijekovi za nozemozu : do nedavno se koristio antibiotik fumagilin u šećernom sirupu i šećernim pogačama, a čija je upotreba danas zabranjena u Europskoj Uniji. Obzirom da Europska Unija brani primjenu bilo kakovih antibiotika u liječenju pčela, ostaju nam alternativne metode pa se danas koriste preparati na bazi joda i kalijevog jodida ( nozecid, nozepip) koji se daju u šećernoj otopini ili se prskaju po okvirima sa pčelama i leglom.
-Za raskužbu vode : u pojilicama 10 ml/2,5 litre vode( 4ml na 1litru).
-Tijekom prevješavanja- 10 ml / 2,5 litara šećernog sirupa davati po ˝ litre po košnici 5x svaki peti dan, a zdravim zajednicama 3 x svaki peti dan.
-Za raskužbu saća : 10 ml / 1 litru vode i od toga 2 dcl po košnici –pošprica se saće sa pčelama i leglom.